Toksoplasma gondii adlı parazitin sebep olduğu bulaşıcı hastalık. Toksoplasma grondii ancak hücre içinde yaşayabilen ve bütün dünyâda birçok kuş ve hayvan türlerinde bilhassa domuz ve insanlarda yaygın olarak hastalık yapan bir parazittir. Parazit üç şekilde bulunur: Trofozoit, erken safhada vücut sıvılarında ve dokularda görülen, hızla çoğalan şeklidir. Kist, bilhassa kas ve sinir dokularında bulunan, yaşayabilir trofozoit taşıyan şeklidir. Müzmin safhada konakçıda belirtisiz olarak bulunur. Ovokist ise, kedilerin dışkılarına geçen şeklidir. Hastalık insana, ovokistin ağızdan alınmasıyla; iyi pişmemiş veya çiğ et yenmesiyle; domuz eti yenmesiyle; anneden cenine kan yoluyla veya nâdiren trofozoitin direkt şırınga edilmesiyle (meselâ, kan nakli yoluyla) bulaşır. Uygun çevre şartlarında ovokistler) bir yıldan daha uzun süre bulaştırıcı kalabilir.

Hastalık insanda akkiz (sonradan) toksoplasmosis; konjenital (doğuştan) enfeksiyon ve retinokoroidit (göz iltihabı) olmak üzere üç tipte görülür.
Sonradan olmuş toksoplasmosiste ateş, hâlsizlik, kas ağrısı, başağrısı, boğaz ağrısı, lenf bezlerinin büyümesi ve deri döküntüleri olur. Karaciğer ve dalak büyüyebilir. Ağır vak’alarda zatürre menenjit, hepatit, kalp kası iltihabı ve retinokoroidit (göz dibi iltihâbı) olur. Belirtiler bir çıkıp bir kaybolabilir. Ama hastaların çoğu kendiliğinden iyileşir.

Konjenital toksoplasmosis annenin gebelik sırasında herhangi bir zamanda toksoplasmosis geçirmesiyle ortaya çıkar. Hâmile kadınların % 1’inde akut enfeksiyon görülür. Bunların % 20-40 kadarında cenine geçer, fakat sâdece küçük bir kısmında düşüklere, ölü doğumlara veya yaşayan bebekte hastalığa sebep olur. Konjenital toksoplasmosis doğumda yerleşmiş olarak bulunabilir veya ilk aylarda ilerleyebilir: Mikrosefali (küçük kafa) veya hidrosefali (büyük kafa), havâleler, zekâ geriliği, zatürre, karaciğer ve dalak büyüklüğü, deri döküntüleri, ateş ve beyinde kireçlenme olur.

Retinokoroiditse 10-30 yaşlarında ortaya çıkan geç bir bulgudur. Gözün retina tabakasını öldüren iltihâptır. Gözde en mühim ve en sık olan hâdise santral korioretinittir. Burada, sarıleke (maküla) tamâmen tutulur ve retina merkezini teşkil eden burada koriyoretinit plağı teşekkül eder. Çocuk çok defâ bununla doğar. Bunun olduğu çocuklarda, o gözde kayma, yâni şaşılık ortaya çıkar. Bu yüzden şaşılık görülen her ufak çocuk, mutlaka dikkatli bir göz dibi muâyenesinden geçirilmelidir.

Teşhis için esas olarak serolojik (serumda yapılan) testler yapılır: Parazite karşı teşekkül eden antikor miktarındaki yükselmeye bakılır. Sabin-Feldman dye testi, kompleman Fiksasyon testi ve dolaylı immün floresan testleri gibi çeşitli serolojik tekniklerden biri kan, beyin omurilik sıvısı ve diğer vücut sıvılarından yapılabilir. Akut (had) toksoplasmosisde teşhis serolojik olarak vücut sıvılarındaki antikor miktarında 4 kat artış olmasıyla veya tek bir yüksek miktar (1/160) görülmesiyle konur.

Tedâvi: Hafif belirtili akut toksoplasmosisin tedâvisi gerekmez. Ancak belirtiler iki haftadan çok süren veya şiddetli belirtileri olan hastalarda; doğuştan hasta bebeklerde, retinokoroidit olanlarda ve hâmilelerde tedâvi icâb eder. Tedâviler bir ay süreyle primetamin ve trisufapirimidin ve folinik asit verilir. Primetaminin etkili yüksek dozları kemik iliği hücrelerine baskı yaparak akyuvar (lökosit), trambosit ve alyuvar (eritrosit) azalmasına (habis kansızlık) sebep olabilir. Primetamin gebeliğin ilk üç ayında verilmez. Bunlarda spiramisin kullanılır. Göz tutulmasında kortikosteroid verilebilir.

Koruma: Hâmile kadınlar toksoplasma antikorları yönünden kan muâyenesinden geçirilmelidir. Bunlar negatif olsa da, hâmileler kedilerden uzak durmalı, iyi pişmemiş veya çiğ et yememelidir. Sebze ve meyveler iyice yıkanmalı veya pişirilmeli ve eller çiğ ete dokunulduktan sonra iyice yıkanmalıdır.