Mâverâünnehir bölgesinde yetişen velîlerin büyüklerinden. Doğum târihi belli değildir. Nesef şehrinde doğdu. Babasının ismi Muhammed'dir. Vefât târihiyle ilgili kaynaklarda değişik bilgiler vardır. Eserlerindeki ifâdelerinden 1300 (H.700) yılından az önce veya bu târihte vefât ettiği anlaşılmaktadır. Küçük yaşta ilim tahsîline başladı. Tahsîli esnâsında tıb ile de ilgilendi. Bu arada tasavvuf âlimlerinin sohbetlerinde bulundu. Horasan'a da ilim öğrenmek için giden Aziz Nesefî, bölgenin Moğol işgâline uğraması üzerine buradan ayrıldı ve çeşitli beldeleri dolaştı. Bu arada büyük velî Sâdeddîn-i Hammûî'ye talebe olmakla şereflendi.

Aziz Nesefî, hocasından icâzet, diploma, aldıktan sonra insanlara Allahü teâlânın emir ve yasaklarını bildirmeye ve tâliplerine ilim öğretmeye başladı. Çok tesirli vâz ve nasîhatlar yapardı. Konuşmalarında açık ve sâde bir ifâde kullanırdı.

1) Riyâz-ül-Ârifîn (Şarkiyat cb. 2200); s.175

2) Esmâ-ül-Müellifîn; c.1, s.580

3) Mecâlis-ül-Uşşak (Hüseyin Baykara); s.115

Aziz Nesefî buyurdu ki:

"Her kim şunlara uyarsa kâmil bir müslüman olur: 1) Helal lokma, 2) Doğru söz, 3) Doğru iş, 4) Evliyânın sohbetinde bulunmak, 5) Allahü teâlânın varlığını birliğini tasdik etmek, 6) Allahü teâlâya karşı kulluk vazîfelerini yerine getirmek, 7) Kimseye eziyet vermemek, 8) Herkese rahatlık vermek, 9) İlim öğrenmek."

"Hakîkat ehlinin alâmeti şunlardır: 1) Allahü teâlânın rızâsına kavuşmuşlardır. 2) İnsanlarla sulh üzeredirler. Kimseye düşmanlık etmezler. İnsanları severler. " 3) Halka şefkat üzeredirler. Şefkatin aslı halka nasîhat etmek, onlara doğru yolu göstermektir. 4) Halka karşı tevâzu ve edeb gösterirler. 5) Tevekkül sâhibidirler. Sabır ve tahammülleri fazladır. 6) Tamâı, nefsin arzu ve isteklerini terketmiş, kanâat sâhibidirler. 7) Allahü teâlânın verdiğine şükrederler. 8) İnsanlara rahatlık ve ferahlık verirler."

Aziz Nesefî çok sayıda eser yazmıştır. Bunlardan bâzıları şunlardır: 1) Tenzil: Yirmi bölümden meydana gelen eser tasavvufa dâirdir. Yazma nüshası Süleymâniye Kütüphânesi (Şehîd Ali Paşa Kısmı, No: 1263/2) ve Bâyezîd Devlet Kütüphânesinde (Veliyyüddîn Efendi Kısmı, No: 1767) mevcuttur. 2) Keşf-ül-Hakâik, 3) Maksad-ı Aksâ, 4) Beyân-üt-Tenzîl, 5) Keşf-üs-Sırât, 6) Zübdet-ül-Hakâik, 7) Kitab-ül-İnsân-il-Kâmil, 8) Menâzil-üs-Sâirîn.