Sual: Tevekkülün dinimizdeki yeri nedir? Tevekkül, çalışmamak, ilaç
kullanmamak demek midir?
CEVAP
Tevekkül, dinimizin bildirdiği sebeplere yapıştıktan sonra neticeyi
sebeplerden değil, sebepleri yaratandan beklemektir. (Bir işe başladığın
zaman, Allahü teâlâya tevekkül et, Ona güven!) âyet-i kerimesi, tevekkül ile
beraber azmederek çalışmak gerektiğini gösteriyor. (Al-i imran 159)
Tevekkül, herhangi bir işin, dinen, örfen sebeplerine yapışarak gayret gösterip,
neticeye ihlâsla teslim olmaktır. Yani sonucu Allahü teâlâdan beklemek ve bu
sonucun kendisi için mutlaka hayırlı olduğuna inanmaktır. Doğru sebebe yapışan
doğru netice alır.
Tevekkül, değiştirilmesi insan gücünün dışında olan üzücü olayları, ezelde
takdir edilmiş bilip, üzülmemek, Allahü teâlâdan geldiğini düşünerek seve seve
karşılamaktır. İnsan, bir işin neticesinin iyi mi, kötü mü olacağını bilemez.
Hayır sandığı çok şey, şerle, şer sandığı çok şey de, hayırla neticelenebilir.
Muhakkak şu işim olsun diye ısrar etmemeli, “Hayırlı ise olsun” demelidir.
Allahü teâlâ, kimseye muhtaç olmamak için çalışmayı, hasta olmamak için tedbir
almayı, hasta olunca ilaç kullanmayı, görebilmek için ışığı sebep kılmıştır.
Sebebi, istenilen şeye kavuşmak için bir kapı gibi yaratmıştır. Bir şeyin hâsıl
olmasına sebep olan şeyi yapmayıp da sebepsiz olarak gelmesini beklemek, kapıyı
kapayıp pencereden atılmasını istemeye benzer ki, bu, akla ve dine uygun
değildir.
Allahü teâlâ, insanların, ihtiyaçlarına kavuşmak için bu sebepler kapısını
yaratmış ve açık bırakmıştır. Tesiri kesin olan ilaçları kullanmamak tevekkül
değil, ahmaklıktır, haramdır. Hadis-i şerifte buyuruldu ki:
(Her hastalığın ilacı vardır. Yalnız ölüme çare yoktur.) [Taberani]
Hazret-i Musa, hastalanınca, “İlaçsız da Allahü teâlâ şifa verir” diyerek ilaç
kullanmadı. Allahü teâlâ (İlaç kullanmazsan şifa ihsan etmem) buyurdu.
İlacı kullanınca iyi oldu. Fakat sebebini merak etti. Allahü teâlâ, (Tevekkül
etmek için, benim âdetimi, hikmetimi değiştirmek mi istiyorsun? İlaçlara tesir
veren kimdir? Elbette tesirleri yaratan benim) buyurdu. (K. Saadet)
Doktora gitmeli, ilaç kullanmalı; fakat doktora ve ilaca güvenmemeli, şifayı
Allahü teâlâdan istemelidir! İlaç kullanıp da iyi olmayan, ameliyat masasında
ölen az değildir. Kur’an-ı kerimde mealen buyuruldu ki:
(İmanınız varsa, Allah’a tevekkül ediniz!) [Maide 23]
(Tevekkül edene, Allah kâfidir.) [Talak 3]
Hadis-i şerifte de buyuruldu ki:
(Allahü teâlâya hakkıyla tevekkül etseydiniz, sabah aç kalkıp, akşam tok
dönen kuşlar gibi sizi de rızıklandırırdı.) [Tirmizi]
Hazret-i İbrahim’in, mancınıkla ateşe atılırken, Hasbiyallah ve ni’mel vekil
dediği hadis-i şerifle bildirilmiştir. [Bana Allah’ım yetişir, O ne iyi vekil,
ne iyi yardımcı demektir.] Ateşe düşerken Hazret-i Cebrail gelip, “Bir dileğin
var mı?” diye sorunca, “Var, fakat sana değil” diyerek sözünün eri olduğunu
gösterdi. Bunun için âyet-i kerimede, (Sözünün eri olan İbrahim) diye
övüldü. (Necm 37)
Tevekkül, kalb işidir, imandan meydana gelir. Allahü teâlânın lütuf ve ihsanının
pek çok olduğuna iman etmekle hasıl olur. Bu hâl, kalbin vekile itimat etmesi,
güvenmesi, ona inanması ve onun ile rahat etmesidir. Böyle bir insan dünya
malına gönül bağlamaz. Dünya işlerinin bozulmasından dolayı üzülmez. Rızkından
endişe etmez. Mesela, iftiraya uğrayan biri, mahkemeye düşünce kendine bir
avukat tutar. Üç şeyde avukata güvenirse, bu kimsenin kalbi rahat eder. 1-
Avukatı, ona yaptıkları iftirayı iyi bilir. 2- Avukatı doğruyu söylemekten
korkmaz. 3- Avukatın bunu canla başla savunacağına inanır. Avukatına böyle
inanır, güvenirse kendi ayrıca uğraşmaz. (Allah bize yetişir. O ne iyi
vekildir) âyetini iyi anlayıp, “Rızık takdir edilmiş, vakti gelince bana
yetişir” der. Demek ki, çalışmadan tevekkül dinimizde yoktur.
Tevekkül ve sebepler
Muhammed Masum hazretleri buyuruyor ki:
Sebeplere yapışmak tevekküle zıt değildir. Sebeplerin tesir etmesinin Allahü
teâlâdan olduğunu bilen, tesiri Allahü teâlâdan bekleyen ve tecrübe edilmiş
sebepleri kullanan kimse, Allahü teâlâya tevekkül etmiş, yalnız Ona güvenmiş
olur. Tesir etmeyen, hayâli sebepleri kullanmak, tevekkül olmaz. Tesiri çok
görülmüş olan sebepleri kullanmak gerekir. Ateş yakar, fakat, ateşe yakma
kuvvetini veren, Allahü teâlâdır. Aç olan, bir şey yer; bu şeye doyurma kuvveti
veren Odur. Gerektiği zaman, böyle sebepleri kullanmadığı için zarar gören
kimse, Allahü teâlâya asi olur. Tecrübe edilmiş sebepleri kullanmak gerekir.
Allahü teâlâ, meşveret etmeyi, bilenlere danışmayı emretti. Meşveret de, sebebe
yapışmaktır.
Meşveretten sonra tevekkülü emretti. Ahiret işlerinde tevekkül olamaz, çalışmak
emrolundu. Burada, azabından korkmak ve merhametinden ümitli olmak gerekir.
Allahü teâlânın keremine, ihsanına güvenmeli ve emrolunan ibadetleri yapmalı,
yasak edilenlerden sakınmalıdır! Tevekkül budur ve kulluk böyle olur. (1/182)
Bir âyet meali:
(Azmedip de bir işe başlayınca, Allah’a tevekkül et, Ona güven! Allah size
yardım ederse, kimse size galip gelemez. Size yardım etmezse, kimse yardım
edemez. O halde, müminler Allah’a tevekkül etsinler!) [Al-i İmran 159,160]
Kendine güvenmek, tevekkülün tersi ve tevekkülü bozan bir şeydir. Bundan başka
egoistliğe, kendini beğenmeye yol açar. Tevekkül, iş yapmayıp tembel oturmak
değildir. Bir işe başlamak ve başlanan işi başarmak için tevekkül gerekir. Güç
bir işi başaramamak korkusunu gidermek için de tevekkül gerekir.
Bu âyet, tevekkül ile beraber çalışmayı ve çalışmada azmin de gerektiğini
bildiriyor. Demek ki her müslüman çalışacak, azmedecek ve sonra da güvenecektir.
Tevekkül bir zaaf değil, bir kuvvettir. Hadis-i şerifte buyuruluyor ki:
(Deveni bağla ve sonra Allah’a tevekkül et!) [İbni Asakir]
Dinimiz, insanlara daima çalışmak, aklını doğru kullanmak, her türlü yeniliği
öğrenmek, başarmak için her türlü meşru çareye başvurmayı emretmektedir. Bir
müslüman ancak herhangi bir işte aklını kullandığı, her çareye başvurduğu ve son
derece de çalıştığı halde, bir başarıya ulaşamazsa, üzülmemeli ve bu sonucun,
Allahü teâlânın kendisi için münasip gördüğü bir husus olduğunu kabul ederek
kaderine razı olmalıdır. Yoksa hiçbir şey yapmadan, çalışmadan, öğrenmeden ve
bilmeden yan gelip yatarak beklemek, İslamiyet’te yoktur. Böyle yapmak büyük
günahtır. Bir âyet meali:
(İnsana, ancak dünyada çalışarak [ihlâs ile] yaptığı işler
[ahirette] fayda verir.) [Necm 39]
İnsanlar, bazen her şeye başvurdukları ve çok çalıştıkları halde, istediklerine
kavuşamazlar. İşte o zaman, bu işte kendi ellerinde olmayan bir kudret
bulunduğunu ve bu kudretin insanların yaşamaları ve başarıları üzerinde etkili
olduğunu ve onlara yön verdiğini kabul ederler. İşte kısmet budur. Kısmet aynı
zamanda büyük bir teselli kaynağıdır. (Ben vazifemi yaptım, ama ne yapayım ki
kısmetim bu imiş) diyen bir Müslüman, bir işte başarısız olsa bile, ümitsizliğe
kapılmaz ve büyük bir iç huzuru ile çalışmaya devam eder. Kur’an-ı kerimde
mealen buyuruldu ki:
(Güçlükle beraber elbette bir kolaylık vardır. Öyleyse, bir işi bitirince
diğerine teşebbüs et ve hacetini yalnız Rabbinden iste!) [İnşirah 5-8]
Yani başarısızlıktan ümitsizliğe düşmeyip çalışmaya devam etmelidir.