Sual: Toplumlarda yazılı olmayan birer kanun hükmünde olan görgü
kurallarının önemi hakkında bilgi verir misiniz? Türk aile yapısında görgü
kuralları nasıldır?
CEVAP
Görgü kuralları; toplumların inanç, eğitim, ekonomik güç, teknolojik seviye, örf
ve âdetlerine göre farklılıklar gösterir. Dünyadaki toplumların görgü kuralları,
değişik olabildiği gibi, zamanın geçmesi ve teknolojik ilerlemeler de bazı görgü
kurallarını kaldırıp, yerlerine yenilerinin konulmasına sebep olur.
Görgüden maksat; bir toplumdaki insanların birbiriyle münasebetlerinde olgun,
medeni davranışlar içinde bulunarak, fert ve toplumun huzurunu, rahatını temin
eder. Ayrıca bunlar, çok sık karşılaşılan günlük işlerde bir nizam ve intizamın
hakim olmasını sağlar. Böylece toplum, belli bir rahatlığa kavuşur.
Türkler, Müslüman olmadan önceki hayatlarında görgüye çok önem vermişlerdir.
Obalardan meydana gelen göçebe Türk boyları, beşeri münasebetlerini organize
eden seviyeli ve ciddi görgü kuralları geliştirmişlerdir. Diğer bir adı töre
olan bu davranışlar, örf ve âdetler olarak toplumda uyulan kurallardır.
Uymayanlar çeşitli cezalara çarptırılırdı. Müslüman olduktan sonra, eski
inanışlarının yanı sıra, görgülerinden dinimize uygun olmayan tarafları da
bırakarak uygun olan davranış şekilleri almışlar, uygun olanlarını ise dinin
verdiği aşk ve şevkle iyice pekiştirmişlerdir. Bu bakımdan milletimiz arasında
yakın zamana kadar bu kurallar, âdeta yazılı olmayan birer kanun hüviyetini
muhafaza etmiştir. Böylece seviyeli, huzurlu ve sistemli bir toplum hayatı
yaşanmıştır. Bugün milletimizin çocuklarına büyük bir ihtimamla öğrettiği görgü
kurallarının çoğu, asırlar öncesinden gelmektedir.
Bunlar kısaca şöyledir:
Türk ailesinde evin reisi babadır. Aile fertleri babanın verdiği kararlara uyar
ve onun arzu ve isteklerini yerine getirir. Anne, ailenin en saygıya layık
varlığıdır. Evin iç düzeni ondan sorulur. Çocuklar, her zaman şefkat ile
bakılır, iyi yetişmeleri için itina edilir. Dede ve ninelerin de beraber olduğu
ailelerde, onların söz hakkı ve kararları daha önce gelir. Görgünün esasını
büyüklere saygı ve itaat, küçüklere şefkat ve merhamet teşkil eder. Bu bakımdan
her görgü kuralı bu temele göre şekillenmiştir.
Evde küçükler büyüklerin yanında daima edepli bulunur. Yanlarına izin alarak
girer ve çıkarlar, kendilerine söyleneni dikkatle dinlerler. Büyüklerin sözüne
izin almadan karışmazlar ve sözü lüzumsuz yere uzatmazlar. Kendilerine hitap
edildiğinde, “Buyurun efendim” diye karşılık verirler.
Ana babanın yatak odalarına, kapıyı vurup izin almadan girmezler. Kardeşler,
birbirine bağlı ve saygılıdır. Abi, abla şefkatle doludur, kendilerini küçükler
karşısında mesul hissederler. Küçükler de büyük kardeşlerine hürmet gösterir,
onların isteklerini yerine getirirler. Onların sözlerini dikkatle dinleyip peki
efendim, baş üstüne diyerek cevap verirler. Birbirinin eşya ve oyuncaklarını
izinsiz kullanmazlar. Kendilerinde olanlardan birbirine ikram ederler. Kimseyi
rahatsız etmez, gürültü
çıkarmazlar.
Misafirliğe gitmeden önce ev sahibine haber verilir. Kararlaştırılan gün ve
saatte gidilir. Evine girerken, kapının zilini çalarak veya seslenerek, izin
istenir! İzin üç defa olur. İlkinde ses verilmezse, bir dakika kadar sonra,
ikinci defa da ses çıkmazsa, üçüncü defa zile basmalı, yine ses yoksa, 4 rekat
namaz kılacak kadar bekledikten sonra gitmelidir! Kapı aralanırsa, aradığını
sormadan önce, kendini tanıtmalıdır. Evde ev sahibinin gösterdiği yere oturulur.
Eşyalar, tablolar, kütüphanedeki kitaplar izinsiz kullanılmaz. Ne ikram ederse,
severek kabul edilir. Ev sahibinin o günkü hâline göre, üzüntü veya sevincine
ortak olunur. Onun hoşlandığı konulardan konuşulur. Çok fazla oturulmaz. Evin
içinin döşenişi, eşyaların yeri ve durumu tenkit edilmez. Giderken izin istenir,
teşekkür edilir, dua etmesi istenir ve bize de buyurun denilir.