Sual: Ticaretle iştigal ediyoruz. Harama düşmemek için nelere dikkat
etmemiz gerekir?
CEVAP
İmam-ı Gazali hazretleri buyuruyor ki:
Her sanat ve her ticarette hile yapmamak farzdır. Müşteriye herhangi bir şekilde
zarar vermemelidir! Zarar veren her iş, zulüm olur. Zulüm ise haramdır. Her
müslüman, kendisine yapılmasını istemediği bir şeyi, kâfirlere de yapmamalıdır!
Başlıca dört şey yapmamak lazımdır:
1- Satılan malı, aşırı övmemelidir!
Çünkü, hem yalan söylemiş, hem aldatmış, hem de zulmetmiş olur. Hatta, doğru
olarak da, müşterinin bildiği şeyi söylememelidir! Çünkü, bu da faydasız söz
olur. Kıyamette her sözden sual olunacaktır. Yemin ile satmaya gelince, yalan
yere yemin etmek haramdır. Yani büyük günahtır. Doğru yemin ederse, az bir şey
için Allahü teâlânın ismini söylemek saygısızlık olur. Hadis-i şeriflerde
buyuruldu ki:
(Alış veriş yaparken, vallahi böyledir, billahi öyle değildir diye yemin eden
kimseye ve “bugün git, yarın gel” diyerek sözünde durmayan sanatkâra
yazıklar olsun!) [Deylemi]
(Malını yemin ederek beğendirmeye çalışan kimseye kıyamette merhamet edilmez.)
[İ.Gazali]
(Esnafın, pazarcının çoğu facirdir! Çünkü, çok yemin ederek, yalan söyleyerek
günaha girerler. Alış verişleri de helal olmaz.) [Hakim]
(Bir esnaf, verdiği sözde durur, alacaklısını sıkıştırmaz, malını fazla övmez ve
yalan söylemez ise, kazancı ona mübarek olur.) [Deylemi]
2- Malın kusurunu gizlememelidir!
Malın aybını, kusurunu müşteriden gizlememeli, hepsini, olduğu gibi
göstermelidir! Kusuru gizlemek, hıyanettir. Hadis-i şerifte buyuruldu ki:
(Satılan bir şeyin kusurunu gizlemek helal değildir. O kusuru bilip
söylememek de, kimseye helal olmaz.) [Hakim]
Malın iyi tarafını göstermek, kötü tarafını gizlemek zulüm, hile olur.
Resulullah efendimiz, buğday satan bir köylünün buğdayına, mübarek parmaklarını
sokup, yaş olduğunu görünce, sebebini sordu. Köylü, yağmurun ıslattığını
söyleyince, buyurdu ki:
(Niçin ıslak yerini saklayıp göstermiyorsun? Hile eden bizden değildir.)
[Müslim]
Şunu bilmeli ki, hile ile rızk artmaz, aksine malın bereketi gider. Hile ile
azar azar biriktirilen şeyler, ansızın gelen bir felaketle, birdenbire giderek
geride yalnız günahları kalır. Bir sütçü, süte su katardı. Bir gün, ansızın sel
gelip, ineği boğdu. Adam şaşkın bir halde iken, çocuğu, “Süte kattığımız sular
birikerek, gelip ineği götürdü” dedi. Hadis-i şerifte buyuruldu ki:
(Ticarete hıyanet karışınca, bereket gider.) [Müslim]
Bereket demek, az malın çok faydası olmak, çok işe yaramak demektir. Az bir mal,
bereketli olunca, çok kimsenin rahat etmesine, çok iyi işlerin yapılmasına yarar.
Bereketli olmayan, çok mal vardır ki, sahibinin dünyada ve ahirette felaketine
sebep olur. O halde, malın çok olmasını değil, bereketli olmasını istemelidir!
Hadis-i şerifte buyuruldu ki:
(La ilahe illallah diyen, dünyayı dinden üstün tutmadıkça, Allahü teâlânın
gadabından, azabından kurtulur. Dini bırakıp, dünyaya sarılırsa, kelime-i
tevhidi söyleyince, Allahü teâlâ, yalan söylüyorsun buyurur.) [Beyheki]
3- Ölçüde, tartıda hile yapmamalıdır!
Kur’an-ı kerimde mealen buyuruluyor ki:
(Verirken noksan, alırken fazla ölçene acı azaplar yapacağım.) [Mutaffifin
1]
Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(Alış veriş ettiğin zaman de ki: "Dinimizde aldatma yoktur.") [Buhari]
(Muamelesinde hilekârlık eden bizden değildir.) [Buhari]
(Malının kusurunu gizleyene Allahü teâlâ gazap eder, melekler de lanet eder.)
[İ Mace]
(Ölçü ve tartıda hile yapılınca, mahsullerde noksanlık baş gösterir.)
[Taberânî]
Büyüklerimiz, her aldıklarını biraz noksan, verdiklerini de, biraz fazla ölçüp,
(Bu az fark, Cehennem ile aramızda perdedir. Cenneti, birkaç liraya satanlar ve
birkaç lira için, Cehennem azabını hak edenler, ne kadar ahmaktır) derlerdi.
Malın iyisi ile kötüsünü karıştırıp, hepsini iyi diye satmak haramdır.
4- Satış fiyatında hile yapmamalıdır!
Peygamber efendimiz, (Müslümanların, şehre mal getiren köylüleri
karşılayıp piyasa fiyatını gizleyerek, ucuz satın almalarını) yasakladı.
(Müslim)
Piyasayı bilmeyenlere yüksek fiyatla mal satmak da haramdır. Hatta, acemi olup,
ucuz satan veya pahalı alanlar ile alış veriş etmemelidir! Piyasadaki fiyatı
bunlardan gizlemek günahtır. Müşteriye doğru söylemeli, hile yapmamalıdır! Malda
bir arıza oldu ise, haber vermelidir! Malı, akraba veya ahbabından, ona yardım
olsun diye yüksek fiyatla aldı ise, müşterisine bunu söyleyerek, doğru değerini
bildirmelidir! Mesela, on lira etmeyen malı, on milyona aldı ise, o malı
satarken, on milyona aldığını söylememelidir! Ucuz aldığı bir malın fiyatı
yükselip pahalı satıyor ise, aldığı fiyatı söylemelidir! Hıyanet yapmaktan
kurtulmak için, herkes, kendine yapılmasını istemediği şeyleri, başkalarına
yapmamalıdır! Çünkü, herkes, dikkat ile, pazarlıkla uğraşarak, tam değerini
verip aldığını sanır. O halde, aldatarak satmak, hıyanet ve dolandırıcılık olur.
Sual: Hacizli ve birkaç yıllık vergi borcu olan bir arabam vardı. Bir
arkadaşa sattım. Satarken, (Benim arabamın hacizi macizi var. Bütün borçları ile
al) dedim. (Aldım) dedi. Sonra vergi borçlarının olduğunu öğrenince, (Bana,
vergi borcu da olduğunu söylemedin. Söylemediğin borçları ödemem) dedi. Halbuki
ben ona bütün borçları ile satmıştım. Hacizi macizi var demiştim. Vergi borçları
macizin içinde idi. Vergi borçlarını da ödemesi gerekmez mi?
CEVAP
Hayır ödemesi gerekmez. Çünkü, Müslümanlıkta aldanmak ve aldatmak yoktur.
Hadis-i şerifte buyuruldu ki:
(Satılan malın kusurunu gizlemek ve söylememek helal değildir.) [Hakim]
(Alıcı ile satıcı birbirine doğru söyleyip, nasihat edince, kazançları
bereketli olur, malın kusurunu gizleyip, yalan söyledikleri zaman bu bereket
kalkar.) [Buhari]
Hacizi macizi ile arabayı almak ve satmak caizdir. Ancak hacizi ne kadar, macizi
ne kadar belli olması lazım. Peşin mi taksitli, ne kadar para verilecek bunlar
bilinmeden alış veriş sahih olmaz.
Sual: (Saniye şaşmaz) diye saat satıyorum. Kimi beş saniye geri kalıyor
veya ileri gidiyor. Alıcı, geri getirince satışı bozmak caiz mi?
CEVAP
Saniye şaşmaz demek, muhayyer demektir. Gelen saatleri geri almak lazım.
Doğru olmayan sözü de söylememek gerekir.
Sual: İmal ettiğimiz malların bazılarında iyi, bazılarında kötü malzeme
kullanıyoruz. Hepsini aynı fiyattan satıyoruz. Günah oluyor mu?
CEVAP
Çürük iş yapmak ve yapılan bu hileyi gizlemek haramdır.