Sual: Şirketimizde genç bir delikanlı müdür oldu. Dini açıdan ona
itaat etmemiz gerekir mi?
CEVAP
Bu çok yanlış bir düşünce. Çünkü Peygamber efendimiz buyuruyor ki:
(Habeşli siyah bir köle de olsa, âmirinize itaat edin!) [Buhari]
(Elleri kesik, sakat bir köle de olsa, âmirinize itaat edin!) [Müslim]
(Sırtına vurup malını alsa da, âmirine itaat et!) [Buhari]
Demek ki âmir, zenci de olsa, sakat da olsa, köle de olsa, cahil de olsa,
kayıtsız şartsız itaat etmek gerekiyor. İsyan etmek ise kesinlikle yasaklanıyor.
Kur’an-ı kerimde de mealen buyuruluyor ki:
(Allah’a, Peygambere ve sizden olan âmirlere itaat edin!) [Nisa 59]
Habeşi [zenci] cariye olan Ümmi Eymenin oğlu Üsame bin Zeyd, 18 yaşında
iken, bir birliğe kumandan olmuştu, Babası Zeyd bin Harise de, köle idi.
Hicretin 8. yılında, Şam civarında Mute denilen yerde Rum ordusu ile savaşırken
İslam ordusunun komutanı olmuştu. Kur’an-ı kerimde ismi geçen tek sahabi budur.
Hazret-i Ebu Bekir, halife iken, Eshab-ı kirama, (Resulullah, sizi Üsame’nin
emrinde savaşa göndermişti. Şimdi yine savaşa hazır olun) dedi. O zaman
Üsame 22 yaşında idi. Bazıları, (Asiler Medine’ye gelip halifeyi öldürebilirler.
Üsame’yi değiştirseniz nasıl olur?) dediler. Hazret-i Ebu Bekir,
(Resulullahın beğendiği komutanı değiştiremem) dedi. Üsame at üzerinde,
halife ve Eshab yürüyerek, Medine’den dışarı çıktılar. Halife, Eshaba veda
ederken (Size birinci nasihatim, Üsame’ye itaat etmenizdir) buyurdu.
Hazret-i Üsame, Huzaa kabilesine gidip, mürtedleri öldürdü. Kırk gün sonra,
zafer ile Medine’ye döndü.
Demek ki âmir genç de olsa, köle de olsa ona itaat şarttır. Yoksa, zahiren ona
gösterilen itimatsızlık ve itaatsizlik, aslında onu vekil edene yapılmış olur.
Bu işi beceremedi demenin, emaneti ehline veremedi demenin başka şeklidir.
Emir edepten üstündür
Sual: Kapıdan geçerken veya başka bir şey için, yaşça büyük olanlara, hatta
arkadaşlarımıza öncelik vermek iyi değil midir?
CEVAP
Öncelik vermek elbette iyidir; fakat ısrar etmek kibirden ileri gelir,
mutlaka benim dediğim olsun demektir ki, hiç uygun olmaz. Hele yaşça büyük biri
ise ve (sen geç) diye yol veriyorsa peki demeli ve hemen geçmelidir. (El-emrü
fevkal edeb), yani emre uymak, edebe riayetten önce gelir. Ayrıca, bize
(Buyurun) diyene, (Siz buyurun) diye ısrar etmek, tevazu olmaz, emir
vermek gibi olur.
Âmire itaat gerekir
Sual: Âmirlerimizden adaletsiz ve yanlış iş yapanlar oluyor. Uğraşmamıza
rağmen hakkımızı alamazsak, yanlışlıkları düzeltemezsek âmirlerimizi bir üst
makama şikayet etmemizde bir mahzur olur mu?
CEVAP
Âmirlerle münakaşa edilmez. Onların yaptığı işler ulu orta tenkit edilmez.
Onlara itiraz, onları tayin eden âmire itiraz olur. Bizim yanlış sandığımız şey
doğru olabilir. Hakkımız sandığımız şey, hakkımız olmayabilir. Hakkımız olsa
bile, hakkı kendi elimizle almaya kalkmamız anarşiye sebep olur.
Âmirlere itaat gerekir. Çünkü Peygamber efendimiz buyuruyor ki:
(Elleri kesik, sakat bir köle de olsa, âmirinize itaat edin!) [Müslim]
(Sırtına vurup malını alsa da, âmirine itaat et!) [Buhari]
Kur’an-ı kerimde de mealen buyuruluyor ki:
(Allah’a, Peygambere ve sizden olan âmirlere itaat edin!) [Nisa 59]
Ortada ihanet gibi bir durum varsa, uygun kimselerle istişare edilip durum,
usul-i dairesinde bir üst makama bildirilebilir.
Eshab-ı kiramdan Avf bin Malik el-Eşca'i hazretleri anlatır:
Mûte gazasına çıkmıştım. Sadece bir kılıcı olan Yemenli bir asker de yanımdaydı.
Orada kesilen bir devenin derisinden bir kalkan yaptı.
Giderken bir Rum birliğiyle karşılaştık. Silahı da, atının eğeri de altın
işlemeli bir Rum, Müslümanlara şiddetle saldırıyordu. Yemenli de bir kayanın
arkasında saklanıp onu takibe başladı. Rum yaklaşınca Yemenli kılıcıyla atın
ayaklarını kırıp Rum’u yere düşürdü. Hemen üstüne atılıp kılıcı ile onu öldürdü.
Atını da, silahını da aldı.
Allahü teâlâ Müslümanlara zafer müyesser edince, Emirleri Halid bin Velid,
Yemenlinin öldürdüğü Rum’dan kalan eşyalardan bazısını aldı. Hâlid'e,
Resulullahın, (Kim savaşta birini öldürürse, öldürdüğü kimsenin bütün malları
öldürene verilir) hadis-i şerifini duymadın mı, diyerek aldığı ganimetleri
geri vermesini söyledim. Halid, "Evet biliyorum. Ama bu kadar ganimet ona çok"
dedi. Ben de "Bunu Yemenliye geri vermezsen, durumu Resulullaha iletirim" dedim.
Buna rağmen Halid ganimetleri geri vermedi.
Ben de Medine’ye gelince durumu Resulullaha anlattım. Resulullah, Halide durumu
sordu, o da dediklerimi doğruladı. Resulullah, (Aldıklarının hepsini geri
ver) buyurdu. Ben de, "Ya Halid, ben sana dememiş miydim, Yemenlinin hakkını
sende bırakmam” diye.
Resulullah bunu duyup işin aslını sordu. Ben olduğu gibi anlattım. O zaman
öfkelenip, “Ya Halid, ganimetleri verme! Siz emirlerime [kumandanlarıma]
nasıl itiraz edersiniz. İşlerin temizi size, bulanığı emirleredir” buyurup
beni azarladı. (Müslim, Ebu Davud)
İmam Nevevi, son cümleyi şöyle açıklıyor:
İşlerin iyi yürümesi âmirlerden sorulur, memurlardan sorulmaz. Bu hadisten
anlaşılıyor ki, Emir, mücahidden aldığı ganimeti, bir başka mücahide verebilir.
Sevgi ve emir dinlemek
Emre uymak üzerine bir konuşma:
- Büyükleri sevmek ne demektir? Yani seviyorum diyen asgari ne yapması
gerekir? Sevmenin ölçüsü nedir?
- Sevmenin ölçüsü söz dinlemektir. Çok söz dinleyen çok seviyor demektir.
Bir kimse, Allahü teâlânın emirlerine ne kadar çok uyarsa, o kimsenin
Allah’ı o derece çok sevdiği anlaşılır. Allahü teâlânın hiçbir emrini yapmadan
ben Allah’ı çok seviyorum demesi yalan olur. Sevginin derecesi, itaatteki sürat
ile ölçülür.
- Emre itaat nasıl olur?
- Söylenileni, bildirilen zamanda ve istenilen miktarda yapmakla olur.
- Önemli olan işin olması değil mi, erken veya geç olması, az veya çok
yapılması o kadar önemli midir? İstenilenden daha iyisini yapmanın mahzuru olur
mu?
- Evet, verilen emri aynen uygulamak gerekir. Fazlası da noksanı da yanlış
olabilir. Bazen işin bildirilen zamanda yapılması önemlidir. Daha önce veya daha
sonra yapılması mahzurlu olabilir. Bize göre daha iyi sanılan şekil, emri verene
göre yanlış olabilir. Bunu da ancak emri veren bilir. Bize düşen emre aynen
itaat etmektir. Daha iyisini yapmak için geciktirmek veya bazı ilaveler yapmak
yanlış olur.
- Size göre söz dinlemek, iş yapmaktan önce geliyor. Önemli olan işin yapılması
değil mi? Mesela (Şifa eczanesinden bir aspirin al gel) dense, ben de, daha
yakın olan Hayat eczanesine gidip, daha iyisi olan İngiliz aspirininden alıp
gelsem, daha iyi iş yapmış olmaz mıyım? Hem daha yakın eczaneden aldım, hem de
daha kaliteli aspirinden aldım, bu takdire layık değil mi?
- Şifa eczanesinden alıp getirmen, emri verenin isteğidir. Başka eczaneden
alıp gelmen senin isteğindir. Sen kendi isteğini yapmış oldun. O eczaneden
almamızda bilmediğimiz bir sebep, bir hikmet olabilir. Sadece (Aspirin getir)
denseydi istediğiniz eczaneden alabilirdiniz. Ama isim vererek Şifa eczanesinden
al denince, sizin emre itaat için o eczaneden alıp gelmeniz lazım. O da eczane,
bu da eczane ne fark eder demekle verilen emri değiştirmiş olursunuz. Şifa
eczanesi demesi lüzumsuzdu diyerek emri vereni bir nevi cahillikle suçlamış
oluyorsunuz.
Bu durum, yani kraldan çok kralcı kesilmek bir hastalıktır. Bu hastalıktan
kurtulmak lazımdır. Bugün aspirin alma işinde olur, basit diye geçersiniz, yarın
önemli bir iş olur, onda da aynı şeyi yaparsınız. İkincisi kaliteli aspirin
almanız da yanlıştır. Hangi firmanın ilacı ise onu almanız gerekirdi. Daha
iyisini almak daha iyi değildir.
Neticede siz bir iş yapmış olursunuz, ama yaptığınız iş olsa da, hizmet olmaz.
Hizmeti seven yapar, işi ise para karşılığı herkes yapar.
- Peki, Şifa eczanesi kapalı olsaydı, başka eczaneden alsaydım bir mahzuru
olur muydu?
- Evet, bu da yanlıştır. O zaman, telefonla veya bizzat giderek hemen emri
verene durumu anlatıp, ne yapacağınızı tekrar sormanız lazım olurdu. Bu husus
çok önemlidir, emir yerine getirilemediği zaman veya emri yerine getirirken
kusur veya zarar ziyan oluyorsa, hemen emri verene dönüp, durum anlatılmalı,
yeni talimatına göre hareket edilmelidir.
- Yani aklımıza değil, verilen emre uymaya çalışmalı demek istiyorsunuz öyle
mi?
- Evet.
Emîre itaat vacibdir
Sual: Emîr olan kişi, mubah bir şeyi yasaklar veya onun yapılmasını
emrederse, bu emre itaat gerekir mi?
CEVAP
Evet, gerekir. Emîr [başkan], bir maslahata binaen bir mubahın yapılmasını
emreder veya yasaklarsa, ona tâbi olanlar üzerine, itaat vacib olur. (Berika)
[Buradaki vacib farz anlamındadır.] Bir hadis-i şerif meali şöyledir:
(Günahı emretmedikçe, emîre itaat vacibdir.) [Beyheki] Mesela emîr (Namaz
kılma) derse, namaz yine kılınır; fakat (Çay içme, sigara içme) derse, itaat
gerekir. Bir hadis-i şerif de şöyledir:
(Emîrin, beğenmediğiniz işlerine de sabredin; çünkü cemaatten ayrılan imansız
ölür.) [Buhari]
Emîre itiraz edip, bölücülük yapmaktan sakınmalıdır.
Emir seçerken
Sual: (Üç erkek sefere çıkınca, aralarında birini emîr [başkan]
seçsinler) hadis-i şerifine göre, başkan seçerken neyi ölçü almak gerekir?
CEVAP
Takvası en fazla olanı, görüşü isabetli olanı, en iyi tedbir alanı, en
mürüvvetli olanı, en cömerdi, en olgunu, en şefkatlisi ve en merhametlisi,
başkanlığa daha layıktır. Bunlar eşitse kur’a çekilir. Emîr seçmek sünnet, emîre
itaat etmek vacibdir.