Sual: Harac ve zaruret nedir?
CEVAP
İnsanın elinde olmayarak hasıl olan sebebe (Zaruret) denir.
Bir farzın yapılmasına mani veya haram işlemeye sebep olanı önlemenin meşakkatli,
güç olmasına da (Harac) denir.
Tedavi edilemeyen şiddetli ağrı ve bir uzvun yahut hayatın telef olmak tehlikesi
ve başka bir şey yapamamak mecburiyeti zarurettir.
Birkaç örnek verelim:
Başı dönen, ayakta duramayan kimsenin oturarak namaz kılması zaruret olur.
Gusledince hastalanma veya ölme tehlikesi varsa, gusletmemesi zaruret olur.
Teyemmüm eder.
Şiddetli baş ağrısı, bir zarurettir. Bu başa el dokunduramamak haracdır. Bunun
için, bu durumdaki kimsenin başını yıkaması veya mesh etmesi sakıt olur.
Kaide 1: İbadet yapmakta veya haramdan sakınmakta, harac olunca, harac
bulunmayan başka mezhebi taklit etmek lazım olur.
Birkaç örnek verelim:
Akşam namazı için otobüsü durduramayan, Şafii’yi taklit ederek, yatsı ile
birlikte kılması caiz olur. Yani yere inmesinde harac varsa, otobüs durmayıp
gidecekse, otobüsten inmeyince de vakit çıkacaksa veya başka bir zarara
uğrayacaksa, bunun gibi ihtiyaçlardan dolayı iki namazı cem eder.
Kaplıca tedavisi bir ihtiyaçtır. Kaplıcada tedavi olurken, bazı kimseler şortla
gezebiliyor. Haram işlememek için, başka bir mezhebi taklit edebilir. Çünkü
bunda bir ihtiyaç vardır. Futbol oynayanların bacaklarını seyretmek bir ihtiyaç,
bir zaruret değildir. Başka bir mezhebi taklit edemez.
Bir erkek, karısı ile süt kardeş olduğunu anlasa, fakat birinin bir kere emmiş
olduğu bilinse, Hanefi mezhebine göre nikahları bozulur. Ya, ayrılır veya
ihtiyaçtan dolayı Şafii mezhebini taklit ederek nikah yapar. Çünkü Şafii’de doya
doya beş kere emmesi gerekir. Karısı ile evli kalması zaruret değildir. Bir
ihtiyaçtır. Bu ihtiyaç için de bir mezhep taklit edilerek sıkıntı giderilir.
Kaide 2: Haraca sebep olan şeyi yapmasında zaruret varsa, o farzı terk etmesi
veya haramı zaruret miktarı işlemesi caiz olur.
Bir örnek verelim:
Avret yerini açmadan, necaseti temizlemek imkansızsa, ne yapar? Necaseti
temizlemek farz, avret yerini açmak ise haramdır. Haram işlememek için farz
tehir edilir, çünkü haramdan kurtulmak önce gelir. Farzı tehire de imkan yoksa
farz terk edilir. Yani necaseti temizlemeden namazını kılar. Maliki’de necasetle
namaz kılmak caiz olduğu için Maliki’yi taklit ederek necasetle kılması caiz
olur.
Kaide 3: Zaruret ile yapılan şeyde, zaruret bitince harac devam ederse, yine
böyledir.
Bilmeden necasetli elbise ile namaz kılan kimse, namazdan sonra necis elbise ile
namaz kıldığını anlasa, yeniden namaz kılması meşakkatli olacağı için, Maliki
mezhebini taklit ederek, bu namazı Maliki’ye göre kıldım demesi yetişir.
Kaide 4: Haraca sebep olan şey, zaruret olmadan yapılmış veya zaruret ile birkaç
şey yapılabilir ve bunlardan harac bulunan şeyi yapmayı seçerse, farzı terk
etmesi caiz olmaz.
Bir örnek verelim:
Protez yapma imkanı da var iken, dişini doldurtmuş veya kaplama yaptırmıştır.
Ağzını yıkaması farzdır. Ağzını yıkayamaması yani farzı terk etmesi affolmaz.
Çünkü başka mezhebi taklit imkanı var. Eğer bu imkan olmasaydı o zaman zaruret
kabul edilir ve diş dolgusu gusle mani olmazdı. Maliki’yi veya Şafii’yi taklit
edince, bu iki mezhepte ağzını yıkamak farz olmadığı için, diş dolgusu veya diş
kaplatmak gusle mani olmuyor.